Ai đi ngang miền Tây mà không mua một ít củ ấu đem về làm quà thì thật sự chưa trọn vẹn một chuyến đi. Và nếu bạn muốn tận hưởng trọn vị dân dã này thì tốt nhất hãy một lần đến miền tây, cụ thể là huyện Lấp Vò, tỉnh Đồng Tháp, nơi được mệnh danh là thủ phủ của cây ấu.
Củ ấu, món quà vặt dân dã
Chắc hẳn, với những ai lần đầu tiên biết đến củ ấu hẳn sẽ rất e dè khi lựa chọn thưởng món đặc sản miền tây này. Có người vui tính bảo rằng: “Củ này ăn bùi bùi, muốn ăn phải gồng hàm răng cắn vỏ ra vì cứng và làm nhớ lại những năm tháng tuổi thơ”. Đó là chưa kể, với những người thích sạch sẽ thì củ ấu sẽ là một khó khăn với họ vì khi ăn, tay sẽ luôn bị dính màu đen thui từ vỏ ấu.
Ấu cùng họ với sen, súng bởi nó thích nghi tốt với ao đầm và những chân ruộng có nước quanh năm. Ấu có lá hình tròn, có mép răng cưa nổi trên mặt trước. Hoa màu trắng, mọc đơn độc hay ở nách lá và củ ấu được mọc ra từ trong thân. Củ ấu có nhiều loại nhưng phổ biến nhất là củ ấu sừng trâu. Vì có 2 sừng cong nhọn như sừng trâu.
Củ ấu khi nấu chín, vỏ có màu đen và cứng. Vì thế khi ăn, bạn sẽ phải dùng dao hoặc kéo để tách đi lớp vỏ bên ngoài. Nhưng thường thì tụi trẻ con hay một số người vẫn có sở thích dùng răng cắn bỏ đi lớp vỏ. Vì “vừa nhanh, gọn, ngon và chỉ cần răng còn chắc”. Và còn điều đặc biệt quan trọng là cẩn thận với 2 cái sừng nhọn của củ ấu vì chúng có thể làm bạn bị trầy xướt nhẹ trong khi ăn.
Tuy vẻ ngoài của củ ấu xấu xí, đen nhẻm, xù xì nhưng phần nhân bên trong có màu trắng ngần, chứa nhiều chất dinh dưỡng và vị ngọt bùi đặc trưng. Có lẽ cũng vì thế, một cô gái nào đó muốn chàng trai hiểu rõ về con người của mình hơn là chỉ đánh giá qua hình thức bên ngoài đã dùng 4 câu thơ tả về củ ấu để nói thay lòng mình.
“Thân em như củ ấu gai
Ruột trong thì trắng vỏ ngoài thì đen
Anh ơi nếm thử mà xem
Nếm ra mới biết rằng em ngọt bùi”.
Củ ấu, vị thuốc dân gian
Củ ấu chứa nhiều tinh bột và đạm. Cũng giống như khoai mì, khoai lang, trong dân gian, củ ấu ngoài là món quà ăn vặt còn có thể sử dụng chế biến món ăn, làm thuốc.
Củ ấu được xem là một loại thực phẩm sạch và giàu dinh dưỡng, người dân chế biến củ ấu thành nhiều món ăn ngon như: chè củ ấu, vịt nấu củ ấu, heo quay nấu củ ấu, củ ấu hầm xương, củ ấu chiên bột, dưa chua củ ấu,…
Theo các lương y nước ta, củ ấu có vị ngọt tính mát, có tác dụng bổ mát; chữa cảm nắng, giải độc tố; bổ ngũ tạng, no lòng không đói; chữa rôm sảy, da mặt khô sạm; chữa nhức đầu, choáng váng cảm sốt; chữa loét dạ dày, giải độc rượu…
Sách “Danh y biệt lục” cổ xưa đã viết: củ ấu tươi vị ngọt, mát, ăn uống có tác dụng thanh nhiệt, giải độc, trừ phiền, tiêu khát, giải rượu; Còn ăn chín có công hiệu ích khí, kiện tỳ. Trong cuốn “Bản thảo cương mục” cổ có viết: Củ ấu vị ngọt chát, tính bình, có công hiệu ngừng thoát tả, giải độc, tiêu độc, tiêu thũng, thường dùng để chữa bệnh tiêu chảy, kiết lị, đại tiện ra máu, loét dạ dày, trĩ, lòi dom.
Củ ấu là vị thuốc tốt, thực phẩm ngon, nhưng ăn nhiều sẽ gây trệ khí, do đó những người có u cục ở ngực, bụng không được dùng.
Đường ấu Lấp Vò – Đồng Tháp, thương hiệu cần được phát triển mạnh mẽ
Ấu dễ trồng, ít tốn công chăm sóc và có thể chuyên canh ba vụ hoặc luân canh với lúa nên diện tích tăng lên rất nhanh ở các tỉnh đồng bằng sông Cửu Long. Tuy nhiên, cây ấu phát triển tốt và năng suất cao thì không phải nơi nào cũng thích hợp. Hiện, ấu được trồng phổ biến tại các tỉnh Đồng Tháp, Vĩnh Long, Kiên Giang, An Giang, Sóc Trăng, Hậu Giang,… nhưng ở huyện Lấp Vò, tỉnh Đồng Tháp mới là thủ phủ của cây này.
Theo nông dân Đồng Tháp, 1 ha ấu thu hoạch được khoảng 15 tấn củ. Chỉ tính riêng hai xã Long Hưng B và Vĩnh Thạnh hiện đã có 190 ha trồng ấu.
“Đường ấu Lấp Vò” – cách gọi quen thuộc của Quốc lộ 80, đoạn chạy qua ấp Vĩnh Lợi, xã Vĩnh Thạnh, huyện Lấp Vò, tỉnh Đồng Tháp. Thay vì những sạp hàng tạm bợ, khu vực này xuất hiện nhiều quầy với khung sắt vách tôn kiên cố. Mái che có thiết kế bắt mắt, mô phỏng củ ấu, tạo ấn tượng với du khách ngang qua đoạn đường này.
Nếu có dịp đi từ thành phố hướng về miền tây, chỉ cần ra khỏi đường cao tốc, vào địa phận tỉnh Tiền Giang trải dài đến các tỉnh miền tây như: Vĩnh Long, Đồng Tháp, An Giang,… bạn sẽ không khỏi ngạc nhiên khi thấy hầu hết ở các trạm dừng chân đều có bán đặc sản này.
Đặc biệt, khi đi ngang địa phương trồng ấu, bạn sẽ bắt gặp những túp liều nhỏ ven đường, một đống ấu tươi được đổ đống trên tấm bạt, còn có nồi ấu to đùng đang nghi ngút khói bên cạnh những túi ấu đã chín nóng hổi.
Củ ấu là thị trường đầy tiềm năng và vẫn còn khá mới mẻ. Vì thế để mang củ ấu Đồng Tháp, thương hiệu đặc sản địa phương ra thị trường khu vực cần có thêm nhiều sự quan tâm của Nhà Nước cùng chính quyền địa phương. Để từ đó, đặc sản củ ấu được phát triển mạnh mẽ và giúp cuộc sống của người dân được tốt đẹp hơn.
BỬU HƯƠNG
